هيئت انديشه‌ورز هنر و رسانه معاونت پژوهش این حوزه در راستای تبيين هنر دينی و ارتباط آن با خوشنویسی، نشست تخصصی چهل و نهم را در تاریخ 26 مهر 1400 با عنوان «هنر خوشنویسی و امر دینی: آشنایی با انواع و خطوط کتابت قرآن» برگزار کرد.
در این نشست كه در سامانه اسکای روم برگزار شد، دکتر صحراگرد با بیان این‌که قرآن رکن اصلی دین اسلام به شمار می‌آید و هنر خوشنویسی در آن براین اساس مورد استفاده گرفته است، با بیان مقدمه‌ای به تاریخ پیدایش خط عربی پرداخت. وی گفت: درصدر اسلام نوشتن برای اعراب بدوی معنا نداشت و آن را بد یُمن می‌دانستند و بر سنت شفاهی خود پافشاری می‌کردند، براین اساس خط رسمی در آن دوره وجود نداشت، لذا خطوط زیبایی نیز برای نوشتن به وجود نیامد.
استاد دانشگاه با ارایۀ سیر تاریخی از خطوط به کار رفته در قرآن به نحوی به سیر تطور هنر خوشنویسی نیز اشاره کرد و ابراز داشت: این‌که اولین خطوط به کار رفته برای نوشتن قرآن را «خط کوفی» دانسته‌اند درست نیست، چرا که قبل از شکل‌گیری کوفه، رسم الخط استفاده شده در مکه و مدینه (خطوط حجازی) نیز وجود داشت که در کتابت قرآن مورد استفاده قرار می‌گرفت. براین اساس اولین قرآن‌ها به صورت عمودی و روی پوست نگاشته شدند که بی‌نام و بدون تاریخ بودند. پس از آن درمیان سال‌های 30 تا 40 هجری بر اثر اختلاف تلفظ‌ها، امام علی (ع) از ابوالاسود دئلی خواست تا اعراب‌گذاری قرآن را انجام دهد و اولین مرحله تحول خط صورت گرفت. پس از آن، اِعراب‌هایی که به صورت نقطه‌های رنگی بر خطوط گذاشته شد، سیر تحول خط را در مرحله دوم خود قرار داد و مرحله سوم تحول نیز به‌وسیلۀ خلیل بن احمد فراهیدی انجام گرفت که خطوط نازک، اِعراب و استفاده از هفت علامت توسط وی سبب تغییراتی در خط شد.
آقای صحراگرد ابراز داشت: در اواخر قرن سوم هجری خط اولیه کوفی تغییر شکل می‌یابد و خطوط نازک در قرآن استفاده می‌شود. بهترین نمونههای تهذیب خط در قرن چهارم و پنجم در قرآن به‌کار گرفته می‌شود. در این زمان اصول زیبایی‌شناسانه‌ای که ابن مقله وضع کرده بود به وسیله‌ی ابن بواب در دوره آل بویه متحول شد که این نشان از تحول در امرخوشنویسی است.
وی با اشاره به انواع خطوط استفاده شده در خوشنویسی همچون رقاع، ثلث، ریحان، نسخ و… برای کتابت، خط نسخ را خط بهتری دانست و گفت: خط نسخ به خاطر خوانا بودن و ایهام نداشتن از سایر خطوط برای کتابت و خوشنویسی قرآن بهتر است. این خط به صورت افقی و پشت سرهم نگاشته می‌شود، لذا تاکنون خط اصلی کتابت قرار گرفته است.
دکتر صحراگرد استفاده از طلا برای نوشتن را از ویژگی‌های خوشنویسی دانست که ریشه تاریخی و اعتقادی داشته است. وی با بیان این‌که قواعد مختلفی برای خوشنویسی وجود دارد، 12 قاعده موجود همچون اصول، حسن مجاورت و صعود مجازی را از اصلی‌ترین قواعد خوشنویسی دانست. وی در بخش دیگری به اهمیت نقش حاکمان و دولت‌های در طول این سده‌ها در حمایت از خوشنویسی اشاره کرد و شکل‌گیری مکاتب هنری همچون مکتب هرات را نشان از نقش مهم حمایتی حکومت‌ها از هنر دانست.
استاد صحراگرد درپایان با پاسخ به سوالات حاضرین گفت: نقش روایات در شکل‌گیری خط نیکو در آغاز رساله‌های آموزشی خوشنویسی ایرانی نمایان است. براین اساس جنبه‌های اعتقادی محرک اصلی زیبانویسی بوده است. از سوی دیگر، وجود قرآن به عنوان رکن اصلی اسلام، سبب شده است تا زیبا نوشتن این کتاب الهی بر تحول خوشنویسی تأثیر زیادی بگذارد. وی با اشاره به این‌که خط به عنوان رسانه مطرح بوده است، اختراع صنعت چاپ را سبب به وجود آمدن گسست‌هایی دانست که یکی از عوارض آن از دست رفتن کاربرد خوشنویسی بود.