هيئت انديشه‌ورز هنر و رسانه به مناسبت هفته پژوهش، نشست تخصصی پنجاه و سوم را در تاریخ 21 آذر 1400 با عنوان «روش‌شناسی در پژوهش‌های هنری» توسط استاد محترم جناب آقای دکتر علی رازی‌زاده برگزار کرد.
در این نشست كه در سامانه اسکای روم برگزار شد، دکتر رازی‌زاده ضمن گرامی‌داشت هفته پژوهش، پرداختن به روش‌های پژوهشی در زمینه هنر را مهم دانست و مباحث خود را در سه محور ارایه کرد.
در محور اول، ایشان به انواع پژوهش در هنر اشاره کرد و بیان داشت که پژوهش در عرصه هنر را می‌توان در سه دسته طبقه‌بندی کرد؛ پژوهش «در» هنر، پژوهش «به‌واسطه» هنر و پژوهش «برای» هنر. پژوهش‌هایی که به بررسی تاریخ و مکاتب هنری می‌پردازند، در دستۀ اول؛ پژوهش‌های که در جست‌وجوی آثار هنرها بر اجتماع و مسایل غیر هنری هستند، در دستۀ دوم؛ و پژوهش‌هایی که در جهت ارتقای کیفی آثار هنری می‌باشند، در دستۀ سوم طبقه‌بندی می‌شوند.
وی در محور دوم، به دسته‌بندی پژوهش از منظر هدف پرداخت و پژوهش‌ها را به‌صورت کلی در سه دستۀ کلی قرار داد. این سه دسته، پژوهش‌های بنیادی، کاربردی و عملی می‌باشند. وی پژوهش‌های بنیادی (نظری و تجربی) را پژوهشی دانست که در جست‌وجوی حقیقت و شناخت پدیده‌ها و ادراک آن است که نتیجه آن به توسعه مرزهای دانش بشری می‌انجامد. این نوع پژوهش به خاطر کشف قوانین علمی جدید از اهمیت زیادی برخوردار است. در پژوهش‌های بنیادی نظری، اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای گردآوری شده، سپس با رویکرد استدلالی تجزیه و تحلیل می‌گردند و نتیجه عقلایی به دنبال دارند و در پژوهش‌های تجربی، اطلاعات اولیه از طریق آزمایش، مصاحبه و غیره گردآوری شده و سپس توسط روش‌های آماری تجزیه و تحلیل گردیده و نتایج برآمده ارایه می‌گردد.
استاد حوزه و دانشگاه در محور سوم، به دسته‌بندی پژوهش از منظر روش پرداخت، و پژوهش‌ها را به‌صورت کلی در چهار دستۀ کلی قرار داد وگفت: این چهار دسته، پژوهش‌های تاریخی، علّی، تجربی و توصیفی هستند. در روش تاریخی، که با استفاده از اسناد و مدارک معتبر انجام می‌شود، پژوهشگر تلاش می‌کند تا ویژگی‌های عمومی و مشترک پدیده‌ها و حوادث تاریخی را تبیین کند. در این روش، پژوهشگر با اسناد متفاوتی مواجه می‌شود و از این‌رو نیازمند نقد سند، چه به‌صورت بیرونی (اصالت سند) و چه به‌صورت درونی (محتوای سند) است. سپس روش علّی مورد توجه قرار گرفت، که در آن پژوهشگر برای پاسخ به پرسش «چرایی»، علل و عوامل بروز یک پدیده را بررسی می‌کند؛ در این روش سه عامل بررسی می‌شود: عوامل اصلی شکل‌گیری پدیده‌ها، عوامل بازدارنده یا تضعیف‌کننده، و عوامل هموار کننده و تأثیرگذار. پس از آن، روش تجربی تبیین گشت؛ روشی که معمولاً مبتنی بر فرضیه و رویکرد آزمون و خطا است که در آن رابطه چند متغیر بررسی می‌شود، و نتایج آن از پایایی بالایی برخوردار است. در نهایت و در روش توصیفی که در بسیاری از پژوهش‌ها به‌کار می‌رود، پژوهشگر به دنبال «چگونگی» است. این روش خود به پنج دسته تقسیم می‌شود. 1. روش توصیفی محض: تحقیقی است که به مطالعه ویژگی‌های یک پدیده یا رخداد می‌پردازد و چگونگی بودن آن را در زمان حال یا یک بازۀ زمانی مشخص توصیف می‌کند. 2. روش توصیفی تطبیقی: تحقیقی است که به مطالعه ویژگی‌های یک پدیده یا رخداد می‌پردازد و وضعیت فعلی و پیشین آن را بررسی می‌کند. 3. روش توصیفی مورد نگاری: تحقیقی است که به مطالعه ویژگی‌های یک موضوع جزئی می‌پردازد و آن را با رویکردهای از پیش مشخص شده مورد ارزیابی قرار می‌دهد 4. روش توصیفی قوم‌نگارانه: تحقیقی است که پژوهشگر به‌منظور دریافت و توسعه شناخت علمی از گروه‌ها یا فرهنگ‌ها، به‌صورت فعال به مشارکت در میان آنها می‌پردازد. 5. روش توصیفی تحلیلی: تحقیقی است که پژوهشگر ضمن تبیین وضعیت چگونه بودن پدیده یا موضوع، به شرح و تبیین دلایل چگونه بودن و ابعاد چرایی آن نیز می‌پردازد.
ایشان همچنین اضافه کرد که نسبت ما با تمامی روش‌های و رویکردهای پژوهشی خنثی است، و هیچ روشی فی‌نفسه بر روش دیگری برتری ندارد، بلکه زمانی ادعا می‌شود یک روش درست است که تناسب شایسته‌ای با هدف و مسئلۀ پژوهش داشته باشد.
دکتر رازی‌زاده ضمن توضیح و شرح روش‌های متعدد پژوهشی در زمینه هنر، با ارایه مثال‌هایی از ادبیات نمایشی علاوه بر تبیین این روش‌ها، موضوع‌های قابل پژوهش در هنر را نیز مورد اشاره قرار دادند.