هيئت انديشه‌ورز هنر و رسانه معاونت پژوهش این حوزه به مناسبت هفته پژوهش، نشست تخصصي پنجاه وچهارم و پنجاه و پنجم را در تاریخ 23 آذر 1400 با عنوان «طرح‌نامه نویسی تفصیلی در پایان‌نامه (ناظر بر مطالعات پژوهش هنر)» توسط استاد محترم جناب آقای دکتر مهدی امینی از ساعت 18 تا 20:30 برگزار کرد.
در این نشست كه در سامانه اسکای روم برگزار شد، دکتر امینی ضمن گرامی‌داشت هفته پژوهش، نگارش پایان‌نامه را چالشی در دوره تحصیلات تکمیلی توصیف کرد که دانش‌پژوه پس از آشنایی و گذراندن دوره‌ای باید آن را ارایه دهد. وی با اشاره به 8 گام اصلی در روش تدوین پایان‌نامه، آشنایی نظری و عملی آنها را مهم ارزیابی کرد و معضلات ناشی از نگارش پایان‌نامه در همه گام‌ها را عدم آشنایی درست با روش پیاده‌سازی مراحل آن دانست.
مدرس دانشگاه سوره افزود: یکی از گام‌های مهمی که پیش از انتخاب موضوع و نگارش طرح باید صورت گیرد، ایده‌پردازی و مطالعه اولیه پیرامون آن است. در واقع ایده در حکم نطفه یا موضوعی خام است که زمینه شکل‌گیری چالش و موضوع اصلی پایان‌نامه را فراهم می‌سازد که با بارش فکری و مراجعه اولیه به منابع و ادبیات موجود، شکل می‌گیرد و به این مناسبت ابعادی که می‌تواند دانش‌پژوه را در رسیدن به اهداف و موضوع‌اش یاری رساند، کشف می‌گردند؛ چرا که این ایده‌ها هستند که به محصول تبدیل می‌شوند.
استاد دانشگاه سوره در جلسه اول این نشست با بیان این‌که معتقد است نوشتن طرح‌نامه به عنوان مهمترین گام تدوین پایان‌نامه، از اهمیت زیادی برخوردار است؛ زیرا نگارش مطلوب آن سبب می‌گردد که بیش از 50 درصد مسیر طی شده قلمداد شود. وی طرح‌نامه را به مثابه نقشه راهی در جهت پیش‌بینی و محاسبه تمام موانع و نیازمندی‌های احتمالی پژوهش دانست که چشم‌انداز اجمالی اما نسبتاً دقیقی از ابعاد مسئله ارایه می‌کند. پژوهشگر در مقام تفصیل و نگارش پایان‌نامه با رجوع به این نقشه، از آشفتگی، حیرانی و هدررفت نیرو و هزینه‌ها رها شده و گرفتار برخی ضعف‌های ناروشمندی و حرکت کور یا عقیم در تحقیق نمی‌شود. به‌طور خلاصه آقای امینی جلوگیری از اتلاف وقت، کاهش هزینه تحقیق، در امان ماندن از اشتباهات ذهنی، انسجام در تلاش‌های محقق و غیره را از ثمرات نگارش طرح تحقیقی دانست.
دکتر امینی در ادامه به‌طور تفصیلی به چگونگی تهیه طرح تحقیق (پروپوزال) و اجزاء آن پرداخت و متذکر شد قبل از هر چپز موضوع باید براساس ضابطه پیشینی انتخاب گردد؛ یعنی در حوزه تخصصی دانش‌پژوه باشد. وی اولین گام در تدوین طرح پایان‌نامه را «صورت‌بندی موضوع» دانست و در تشریح آن گفت: موضوع باید حتی‌المقدور جزئی باشد؛ یعنی در دایره توانمندی‌ها و اقتضائات علمی پژوهشگر و حل آن در وسعت پایان‌نامه امکان‌پذیر باشد. موضوع نباید جهت‌دار باشد، به‌گونه‌ای که موضع و نتیجه خود خواستۀ محقق در موضوع اخذ شود. همچنین موضوع نباید ایهام داشته باشد بدین معنا که واژه‌های انتخاب شده برای موضوع دوپهلو نبوده و اسامی به‌کار رفته در آن، میان چند شخص مشترک نباشد. نکتۀ دیگر آن‌که موضوع تکراری نباشد، یعنی محور پژوهش موضوعی که عیناً مورد تحقیق قرار گرفته، نباشد، اما اگر نتایج تحقیق مشابه، مورد انتقاد دانش‌پژوه بود و وی قصد تبیین آن را دارد، یا رویکرد تحقیق مشابه با رویکرد مد نظر محقق متفاوت است و یا روش گردآوری دو تحقیق از هم متمایز است، می‌توان موضوع را عیناً انتخاب نمود. وی متذکر شد که برای جلوگیری از تکرار موضوع می‌توان از سامانه‌هایی مانند ایران داک، نورمگز، مگ‌ایران و… استفاده نمود. وی خاطر نشان کرد که طولانی بودن موضوع، از وجاهت علمی آن می‌کاهد. همچنین موضوع باید ضرورت داشته و در اولویت پژوهش باشد. وی هفتمین ویژگی موضوع را امکان تحقیق‌پذیری آن دانست، به‌گونه‌ای که لوازم و امکانات تحقیق بر روی آن مهیّا بوده یا از مشکلات تاریخی، جغرافیایی و امنیتی برخوردار نباشد. در نهایت موضوع باید از ترکیب واژگانی شفاف و روشن برخوردار بوده و حتی‌المقدور از واژگان پیچیده پیراسته باشد.
دکتر امینی در جلسه دوم، به تبیین «بیان مسئله» و کارکردهای آن در طرح‌نامه پرداخت و ابراز داشت: بیان مسئله و کارکرد آن از اهمیت ویژه‌ای در طرح‌نامه برخوردار است، چرا که حلقه واسط میان موضوع مسایل تحقیق به شمار می‌آید. بیان مسئله از چنان‌اهمیتی برخوردار است که مطالعه آن فهم دقیق و عمیقی به مسائل اصلی و فرعی به‌دست می‌دهد و نیز مخاطب را مشتاق می‌کند تا به‌دنبال پرسش اصلی باشد.
استاد امینی در این بخش با طرح عنوانِ «وظیفه پژوهشگر در بیان مسئله» به تشریح آن پرداخت و گفت: پژوهشگر وظیفه دارد برای بیان مسئله در گام نخست موضوع را از منظر عام ملاحظه کرده و ابعاد بیرونی موضوع به صورت مختصر توصیف و تحلیل گردد. در گام دوم با استناد به مطالعات انجام شده، ضمن تبیین موضوع خود به چالش موجود بپردازد. در گام سوم، علل به‌وجودآورنده مشکلی که قرار است تبدیل به مسئله گردد و راه‌حل‌های احتمالی را بیان کند و در نهایت به توضیح واژگان و اصطلاحات تخصصی استفاده شده و دلیل انتخاب آنها بپردازد. استاد امینی گام دیگر در تدوین طرح را صورت‌بندی مسئله دانست، به‌گونه‌ای که باید ابتدا سنخ مسئله را مشخص کرد. به‌طور عمومی سنخ مسئله از بایستگی‌ها و ارزش‌‌های موجود است. در یکی از مشهورترین دسته‌بندی‌ها، سنخ مسئله را از دو زوایه «توصیف» (پرسش از چیستی و چگونگی رخدادها) و «تحلیل» (پرسش از چرایی یعنی علت رخدادها یا دلیل احکام ) تعیین می‌کنند. در صورت‌بندی مسئله باید از مشکل مبهم و کلی به پرسش واضح و متمایز برسیم. چرا که در ابتدای هر تحقیق و پروژه‌ای مشکلی مشخص وجود دارد که اغلب کلی و نامشخص است. برای عبور از ابهام و دستیابی به پرسش واضح، ابتدا محقق باید تک‌ساحتی یا چندساحتی بودن موضوع خود را بررسی کند تا بداند مسئله براساس وضعیتی که دارد؛ چه نوع رویکرد یا روشی را در جهت حل آن باید طراحی و به خدمت گیرد. وی ادامه داد: صورت‌بندی مسئله نیاز به تجریه و تخصص فراوان دارد. مسائل فرعی با خردکردن و شکستن مسئله اصلی مطرح می‌شوند. به نحوی که پاسخ به آنها در حکم حل بخش از مسئله اصلی یا مقدمه آن است که بعدها غالباً در ساختار پژوهش هر مسئله فرعی یک فصل را به خود اختصاص می‌دهد.
ایشان ضمن اشاره به نمونه‌ها و مثال‌های فراوانی از هنر، ضمن تبیین بحث، در واقع به موضوع‌هایی که می‌تواند در نگارش پایان‌نامه مورد استفاده قرار گیرند نیز اشاره کرد. وی در پایان نیز ضمن تشریح روش، به انواع آن در تدوین طرح‌نامه پرداخت و به سؤالات مخاطبان پاسخ داد.