هيئت انديشه‌ورز هنر و رسانه در راستاي تبيين هنر ديني و ارتباط آن با تمدن اسلامی، نشست تخصصي چهل و یکم را با عنوان «هنر دینی و تمدن اسلامی: مکتب هرات در دوره تیموریان» توسط استاد محترم دکتر سید حسین مجتبوی در تاريخ 12 خردادماه 1400 برگزار نمود.

دکتر سید حسین مجتبوی هنر دینی را از ودیعه‌های خداوند متعال دانست که به انسان عنایت کرده است. وی در تبیین مفهوم هنر، آن را خلق زیبایی برای بیان احساسات بشری دانست. هنر تلاش و کوششی برای به وجود آوردن و نمایاندن زیبایی به کار رفته در خلقت است. هنر در تجربه انسانی، روش خاص بیان حقایق زندگی است که بر عنصر تخیّل استوار است.

استاد دانشگاه بیان داشت: هنر وقتی با صفتی همراه گردد، متصف به همان صفت می‌شود. لذا هنر مسلمانان بخشی از هنر اسلامی یا هنر دینی است. بنابراین می‌توان ادعا کرد که هنر دینی فقط به آیین اسلام اطلاق نمی‌شود. هنر اسلامی عناصر سکولاری راکه در دین اسلام حرام نشده است نیز شامل می‌شود. بنابراین کشورهایی هستند که ذاتاً اسلامی نیستند، اما عناصر تمدن اسلامی در آن‌جا ظهور و بروز دارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه ابراز داشت: بخشی از هنر اسلامی ترکیبی است که مسلمانان برای گسترش فرهنگ خود از آن کمک گرفته‌اند. این امر در مقولاتی مانند هنر مسیحی یا هنر ایرانی نیز وجود دارد.

وی در تبیین هنر اسلامی گفت: در تعالیم قرآن و نبی اکرم (ص) موارد مختصری از هنر وجود دارد. مسلمانان برای پرهیز از گرفتار شدن در حرمت بت‌پرستی از شکل‌ها و شمایلی که به بت‌پرستی نزدیک بود، دوری گزیده و به سبک‌های نو و انتزاعی روی آوردند. بنابراین هنر اسلامی طیف وسیعی از هنرها را در خود جای داده است.

دکتر مجتبوی با طرح این پرسش که آیا هنر در تمدن اسلامی جایگاهی دارد؟، در اهمیت ارتباط هنر و تمدن گفت: هنر عنصری تعیین کننده در تمدن به شمار می‌آید و مطالعه هنر در تمدن از جایگاه والایی برخوردار است و بشر در طول تاریخ از هنر لذت برده است. هنر اسلامی زبان گویای تمدن بزرگی است و جایگاه آن با تفکر غرب تفاوت دارد.

وی منظور از هنر دینی را هنری دانست که با مؤلفه‌های دین عجین شده باشد و مفهوم ایدئولوژیک را یدک کشد. این نوع هنر می‌تواند در آثار مختلفی ظهور یابد. در تمدن اسلامی نیازهای بشر و باورهای او در آفرینش علم و فرهنگ و حتی در گسترش آن اثرگذار بوده است.
آقای مجتبوی در تبیین هنر دوره تیموری به عنوان نمادی از هنر تمدن اسلامی گفت: مسلمانان بخشی از شاخصه‌های هنری را با آشنایی با تمدن‌ها خصوصاً فرهنگ و تمدن ایرانی به‌دست آوردند. حملات مغولان به ایران ضربات مهلکی به فرهنگ و تمدن وارد کرد. هنر در هرات از جلوه‌های تمدن اسلامی است. در اواخر دوره ایلخانان، ایران بین طوایف مختلف تقسیم شد. این پراکندگی قدرت و نبود حکومت متمرکز سبب ظهور تیمور شد. سرکوب حکومت‌های محلی توسط تیمور، سبب شد تا هنرمندان جان سالم به در برند و تیمور آ‌ن‌ها را به هرات منتقل کرد. از این پس هرات زمینه‌های رشد فرهنگ و تمدن را به‌دست آورد و دوره جانشینان تیمور خصوصاً دوره شاهرخ و سللطان حسین بایقرا از پیشرفته‌ترین ادوار تاریخ ایران به شمار می‌آید.

استاد و پژوهشگر دانشگاه در توصیف هنر دوره تیموری ابراز داشت: اعتقاد شدید شاهرخ و بایقرا به دین اسلام، ائمه شیعه، مشایخ صوفیه و… سبب رشد تمدن و هنر را در این دوره فراهم آورد. سیمای زندگی دینی و دنیوی مردم توسط آثار هنری تغییر یافت. هرات آن دوره به گواهی محققان از برجسته‌ترین ادوار تاریخ ایران به لحاظ علمی و فرهنگی است که هزاران دانشجوی علمی را در خود جای داده بود. سیاست تسامح، تساهل و احترام به عقاید فرق مختلف و در کنار آن رفاه اقتصادی از جمله عوامل این رشد بوده است. فرهنگ و هنر رایج در این دوره جلدسازی، لاک‌سازی، فرش بافی، موسیقی، فلزکاری، منسوجات، تهذیب، طلاکاری، کتابت، خطاطی و… بوده است.

وی به عنوان نتیجه‌گیری بحث گفت: دستاوردهای هرات دوره تیموری در حوزه تمدنی تأثیر فراوانی در تمدن ایران و اسلام داشت. بی‌جهت نیست که رنه گروسه عهد سلطان بایقرا را رنسانس تیموری نامیده است.