دکتر شادلو سخن خود را با گرامیداشت هفته پژوهش آغاز کرد. او ضمن اشاره به اینکه ساختار و چارچوب مقالات در موضوعات گوناگون از جمله هنر تقریباً مشابه است، یکی از مشکلات نشر دانش را بیتوجهی به اصول مقالهنویسی دانست. وی با طرح این پرسش که مقاله چیست؟ در مقام پاسخ گفت: با انواع مختلفی از مقالات روبرو هستیم. در بنیادیترین دستهبندی، مقالات به Essay و Article تقسیم میشود. Essay مقالاتی با موضوعات عام هستند که بهترین معادل فارسی آن «جستار» است و Article مقاله علمی تخصصی است که نسبت به دسته نخست تخصصیتر به موضوعی میپردازند و چارچوبهای آن مورد اتفاق نظر پژوهشگران جهان است. برایناساس نگارش اینگونه مقالات طبق قانون و ترتیب خاصی صورت میگیرد. وی با بیان اینکه اگر جستارها با توجه به اصول خاص خود و منسجم نگارش شوند، تجربه و چارچوبهاي حاصل از آن در سایر مقالات از جمله مقالات تحصصي نیز جاری و کابردي خواهد بود، ادامه داد: باید به جستارنویسی اهمیت داد، چون در این زمینه ضعف وجود دارد، چرا که نوشتن منسجم، ایجاد رابطه منطقی میان پاراگرافها و سامانبندی مقاله از امور مهمی است که در نگارش مطلوب جستارها به دست میآید.
این استاد دانشگاه در این بخش به ساختار انواع مقالات اشاره کرد و گفت: ساختار Article بسته به نشریات متفاوت است، اما بهطورکلی در میان نشریات از مشابهت برخوردار است و شامل عنوان، چکیده، کلمات کلیدی، مقدمه، پیشینه، روش تحقیق، متن یا بدنه، نتیجه و کتابشناسی میباشد ولی Essay یا جستار شامل عنوان، مقدمه، بدنه، نتیجه و کتابشناسی است. وی ساختار جستار را به قیفی تشبیه کرد که مطالب کلی در بدنه آن خرد و جزئی شده و در نهایت دستاوردهای آن در قالب نتیجه از آن استخراج میشود.
دکتر شادلو با اشاره به اهمیت انتخاب موضوع مقاله ابراز داشت: قبل از نگارش مقاله با انتخاب موضوع روبرو هستیم که یکی از چالشهای مهم در میان دانشپژوهان و پژوهشگران به شمار میآید. در بسیاری از مواقع موضوعهای آمادهای وجود ندارد، اما با راهکارهایی و ترکیب آنها میتوان زمینه انتخاب موضوع را تسهیل نمود که عبارتاند از: ۱. علاقه: علاقه به پژوهشگر کمک میکند تا در حوزه فعالیت خویش، دادههای زیادی را به دست آورد، هرچند علاوه بر علاقه، تسلّط نیز باید وجود داشته باشد؛ بنابراین علاقه میتواند موضوعهایی را به ذهن متبادر سازد. ۲. شناسایی و مرور منابع: در شناسایی منابع، ادبیات موضوع شناخته میشوند و نتیجه آن منجر به شناخت مؤلفان و آثار موجود در زمینه موردعلاقه پژوهشگر میشود. ۳. مرور پیشینه که به ضرورت انجام پژوهش میانجامد: عموماً بررسی پیشینه و ضرورت موضوع، با سادهانگاری روبرو میشود و آنچه ضرورت ندارد بهعنوان اصل و ضرورت مطرح میگردد و با هدف و اهمیت مسئله اشتباه گرفته میشود. پیشینه موضوع نیز مانند دیواری آجری میباشد که دارای جاهای خالی است که باتوجهبه دادههای موجود، میتوان آن خلأها را پر نمود. ۴. مطالعه عمیق منابع: استفاده از منابع و نوشتارها نیز لازم است و الّا دغدغه فکری پژوهشگر امری شخصی و فردی تلقی میگردد. ۵. جستوجو در پایگاههای اطلاعاتی آنلاین ۶. بررسی اولویتهای پژوهشی: با مراجعه به سایت مؤسسات پژوهشی و بررسی اولویتهای پژوهشی این مراکز که هر ساله آن را در اختیار مخاطبان قرار میدهند، میتوان در انتخاب موضوع مؤثر باشد. ۷. بررسی پیشنهادها: یکی دیگر از راههای انتخاب موضوع، بررسی پیشنهادهای مندرج در پایان مقالات و پژوهشها است. عموماً از سوی پژوهشگران منصف و دغدغهمند در پایان مقالات خود پیشنهادهایی ارائه میشود. بهواقع آنها کسانی هستند که در حوزه مشخص بهصورت عمیق کار کرده و در این حوزه به موضوعات بیشتری برخورد کردهاند. ۸. انتخاب موضوع مسئلهمحور: موضوعی مسئلهمحور است که برای ابهامی که در مسئله وجود دارد، پاسخی پیدا میکند.
آقای شادلو به بررسی عنوان مقاله پرداخت و آن را دارای پنج اصل دانست و ابراز داشت: اولین نکتهای که باید در عنوان رعایت شود مشخصبودن روش تحقیق است. علاوه بر این باید در عنوان مقاله جامعه آماری، بازه زمانی، جغرافیای تحقیق مشخص بوده و در نهایت از شفافیت برخوردار باشد. البته کاربرد این ویژگیها در مقالات تخصصی بیشتر اهمیت دارد و در جستارها دست پژوهشگر برای انتخاب عنوان بازتر است اما باید اصل ترغیب را در انتخاب عنوان در نظر گرفت.
وی با پرداختن به «مقدمه» بخش دیگری از مقاله را مورد اشاره قرار داد و گفت: هدف از مقدمه، معرفی کلی موضوع مقاله، معلومات و مجهولات موضوع، تعریف اصطلاحات و جمله کلیدی است. مقدمه پاراگراف اول مقاله است که اصل ترغیب نیز باید در آن وجود داشته باشد، چراکه مقدمه زمینهچینی برای اصل مقاله است؛ لذا باید آغاز آن جذاب باشد تا اشتیاق به مطالعه ادامه آن نیز فراهم گردد.
وی افزود: آنچه مورد تأکید این بحث قرار گرفته است، پرداختن به «جمله کلیدی» است.
استاد داود شادلو در بخش دوم صحبتهای خود با طرح این پرسش که «جمله کلیدی چیست و چه اهمیتی دارد؟» در پاسخ گفت: جمله کلیدی مسئله اصلی مقاله است و حرفی است که قرار است آن را اثبات، رد یا شرح دهیم. جمله کلیدی نویسنده را از حاشیه رفتن بازمیدارد تا به اصل مطلب بپردازد و نشان میدهد که نویسنده حرفی برای گفتن دارد. جمله کلیدی نشان میدهد که باید بتوان اصل کلام را در چند نکته با چند نکته یا متغیر مشخص بیان کرد.
دکتر شادلو در تشریح هرچه بیشتر «جمله کلیدی» به اصول نگارش آن اشاره کرد و ادامه داد: جمله کلیدی باید در پایان مقدمه آورده شود. باید میان جمله کلیدی و عنوان مقاله تمایز قایل شد. وی با ارائه شاهد مثالهای به وجه تمایز این دو پرداخت و گفت: عنوان مقاله شبیه به انگشت اشارهای است که بهسوی جمله کلیدی گرفته شده است. همچنین جمله کلیدی با جمله موضوعی متفاوت است؛ در واقع جمله کلیدی اظهارنظر و جمله موضوعی اعلام موضوع است؛ بنابراین ستون خیمهگاه یک مقاله جمله کلیدی آن است، جملهای که باید بدون ایهام و تناقض، محدود و جزئی و مشخص بیان گردد. همچنین باید اندیشه واحدی را بیان کند.
ایشان باتکیهبر توضیحات ارائه شده در مورد جمله کلیدی، به بخش بدنه مقاله اشاره کرد و ضمن ارائه یک جمله کلیدی – برای نمونه دررابطهبا هنر اسلامی – افزود، بدنه مقاله میتواند بین یک تا سه پاراگراف باشد. هر پاراگراف با جملهای موضوعی مرتبط با جمله کلیدی آغاز میشود. بدنه مقاله توضیح، تأیید یا اثبات جمله کلیدی است. هر پاراگراف باید باتوجهبه جمله موضوعی به ارائه شواهد و دلایل بپردازد و با پاراگراف بعدی ارتباط داشته باشد. حجم هر پاراگراف بستگی به موضوع، مقدار مطالعات و محدودیتهای نشریه دارد.
نکته پایانی استاد شادلو در مورد پاراگراف نتیجهگیری در مقاله بود که در مورد آن گفت: نتیجه در واقع تکرار جمله کلیدی با بیانی متفاوت است. نتیجه، خلاصه نکتههای مهم بدنه در تأیید جمله کلیدی است. در این بخش همچنین نویسنده منصف و حرفهای پیشنهادها و پیشبینیها خود را دررابطهبا موضوع مطرح میکند. باید توجه داشت که در نتیجه مطلب تازهای که در مقاله نیامده و نیاز به شرح دارد بیان نگردد.