مشخصات کلی رشته مطالعات هنر اسلامی
1. تعریف و هدف
هدف از برگزاری دورۀ سطح دو و سه پیوسته «مطالعات هنر اسلامی» در حوزۀ علمیۀ خراسان، پرورش طلاب مستعد و دغدغه‌مند در مباحث نظری آن رشته است تا به پژوهشگرانی متخصص و به روز در زمینۀ مطالعات هنر اسلامی تبدیل شوند. این پژوهشگران پس از طی واحد‌های مورد نظر، کارشناسان دینی‌ای خواهند شد که توانایی پژوهش و تحقیق در مباحث هنری را با رویکردی نظری دارند. آنان پس از رصد‌کردن چالش‌ها و مسایل بنیادین در زمینۀ هنر، با مراجعه به متون اسلامی، اعم از فقهی، کلامی، فلسفی و عرفانی توانایی پاسخگویی به آن مسایل را خواهند داشت.
2. ضرورت تدوین رشتۀ تخصصی مطالعات هنر
«اينكه بنده در بارۀ علوم انسانى در دانشگاه‌ها و خطر اين دانش‌هاى ذاتاً مسموم هشدار دادم، هم به دانشگاه‌ها، هم به مسئولان به خاطر همين است. اين علوم انسانى‌اى كه امروز رایج است، محتواهایى دارد كه ماهيتاً معارض و مخالف با حركت اسلامى و نظام اسلامى است؛ متكى بر جهان‌بينى ديگرى است … وقتى اينها رایج شد، مديران بر اساس آن‌ها تربيت ميشوند؛ همين مديران مى‌آيند در رأس دانشگاه، در رأس اقتصاد كشور، در رأس مسائل سياسى داخلى، خارجى، امنيت، غيره و غيره قرار مي‌گيرند. حوزه‌هاى علميه و علماى دين پشتوانه‌هائى هستند كه موظفند نظريات اسلامى را در اين زمينه از متون الهى بيرون بكشند، مشخص كنند، آن‌ها را در اختيار بگذارند، براى برنامه‌ريزى، براى زمينه‌سازى‌هاى گوناگون. پس نظام اسلامى پشتوانه‌هایش علماى دين و علماى صاحب‌نظر و نظريات اسلامى است؛ لذا نظام موظف به حمايت از حوزه‌هاى علميه است، چون تكيه‌گاه اوست.»
(مقام معظم رهبری؛ دیدار با طلاب، فضلا، و اساتید حوزۀ علمیه قم، 29دی‌ماه 89)
ضرورت تشکیل رشته‌های نظام‌مند در زمینه‌های متفاوت در این دوره و نیز پرورش طلاب جوان، امروزه اصلی مسلم است که مقام معظم رهبری بایستگی آن را به‌خوبی تشخیص دادند؛ زیرا علوم انسانیِ غربی ماهیتی اومانیستی دارد و بر اساس جهان‌بینی غیر الهی بنا شده است؛ ازاین‌رو آثار تربیت‌یافتگان این مکاتب با اندیشه و دغدغۀ اصلی اسلام و جامعۀ اسلامی ناسازگار است. حوزه‌های علمیه باید سرمایۀ عظیم چند صد سالۀ خود را برای این امر به کار گیرند و مؤلفه‌های تمدنساز را از میان متون اسلامی استخراج کنند و به زبانی روزآمد بیان کنند و نیز بر اساس شیوه‌ای بومی، به طلاب جوان آموزش دهند. حوزۀ علمیۀ خراسان بر اساس راهبرد جدید خود در تشکیل هیئت‌های اندیشه‌ورز، این مأموریت را به‌عهدۀ این هیئت‌ها قرار داده است. هیئت‌های اندیشه‌ورز همانطور که مقام معظم رهبری در سخنان خود در سوم آذرماه 1395 بیان فرمودند، پویایی و خردورزی و نیز رصد چالش‌های موجود در جامعه را بر عهده دارد. بر این اساس هیئت اندیشه‌ورز هنر و رسانه، یکی از وظایف اصلی خود را تدوین رشته‌هایی در زمینۀ هنر و رسانه نهاده است تا در این راستا، پژوهشگرانی از میان طلاب جوان تربیت شوند و آنان بتوانند در حوزۀ نظری به‌تبیین چالش‌ها و مسایل هنر و رسانه بپردازند.
3. ویژگی‌های رشتۀ مطالعات هنر اسلامی
هیئت اندیشه‌ورز هنر و رسانۀ خراسان با رویکردی واقع‌بینانه به کمبودهای مطالعات طلاب جوان، رشتۀ مطالعات هنر اسلامی را تدوین کرده است. پس از اتمام واحدها، طلاب پژوهشگر توانایی مراجعه به منابع اصلی و نیز پژوهش با رویکرد مسأله‌محور را خواهند داشت. دروس در دو عنوان کلی حوزوی و دانشگاهی تقسیم شده است. دروس حوزی شامل 100 واحد است که 45 واحد آن فقه، و 55 واحد آن اصول است. طلبه ملزم است در کلاس درس فقه، کتاب مکاسب شیخ انصاری و درس اصول، کتاب رسائل و کفایه شرکت کند. دروس حوزه بر اساس ضوابط مرکز مدیریت حوزۀ علمیۀ خراسان خواهد بود. دروس دانشگاهی در سه سطحِ پیش‌نیاز و اصلی و اختیاری تنظیم شده است. در دروس پیش‌نیاز، دانش‌پژوه با برخی مباحث مقدماتی اجمالاً آشنا خواهد شد که پایه و اساس برای سرفصل‌های اصلی است. این دروس شامل تاریخ فلسفۀ اسلامی، تاریخ عرفان اسلامی و تاریخ فلسفۀ غرب است که دانش‌پژوهان را تنها با سیر تاریخی آشنا خواهد کرد به‌گونه‌ای که وارد مباحث اصلی نشوند. در سرفصل فلسفۀ هنر، پژوهشگر با مباحث پربسامد در هنر اسلامی روبه‌رو خواهد شد. از آنجا که برای دانش‌پژوه، پژوهش ضرورت دارد، دو سرفصل با عنوان منبع‌شناسی و روش تحقیق عمومی تنظیم شده است. در مبحث منبع‌شناسی پژوهشگر با منابع اصلی و الکترونیک آشنا خواهد شد. آشنایی با زبان انگلیسی برای دانش‌پژوه لازم است؛ زیرا بسیاری از کتاب‌ها و پژوهش‌ها به زبان انگلیسی است. 8 واحد برای آشنایی با زبان انگلیسی در نظر گرفته شده است. در سرفصل اصلی به موضوعاتی توجه شده است که برای دانش‌پژوه کاربردی است. بر همین اساس 66 واحد به‌عنوان سرفصل‌های اصلی و 10 واحد به‌عنوان سرفصل‌های دروس اختیاری در نظر گرفته شده است. پژوهشگر می‌تواند از میان 17 عنوانی که در ادامه می‌آید، 5 عنوان را بر اساس سلیقۀ خود انتخاب کند.
4. پیشتازی حوزه علمیه خراسان در تدوین رشتۀ مطالعات هنر اسلامی
حوزۀ علمیۀ خراسان با حضرت آیت‌الله عاملی مدیر خود، تحولی نو و روبه‌پیشرفتی را شروع کرد. یکی از اقدامات مهم ایشان تشکیل هیئت‌های اندیشه‌ورز است که بر اساس فرامین مقام معظم رهبری در آذر ماه 95 بوده است. از‌جمله وظایف اصلی هیئت‌ها توجه به بحث آموزش در سطح کلان است. تدوین رشتۀ مطالعات هنر و رسانه می‌تواند در بیان مباحث نظری برای آموزش طلاب جوان، نقشی مهم داشته باشد. متأسفانه از میان مجموعههایی که با حوزۀ علمیه مرتبط هستند و در زمینه‌های آموزشی فعالیت می‌کنند، توجهی به رشتۀ هنر نشده است. مجموعههایی همچون پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛ دانشگاه مفید؛ مؤسسۀ آموزش و پژوهشی امام خمینی (ره)؛ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی؛ موسسۀ عالی فقه و علوم اسلامی؛ جامعة المصطفی العالمیة؛ دانشگاه علوم اسلامی رضوی و پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. این نهادها تاکنون دغدغه و اهمیت اینگونه مباحث را توجه نکرده‌اند و در دانشگاه‌ها، مباحث نظری بیشتر با رویکرد غربی با نام «فلسفۀ هنر» مطرح بوده است. برخی از اساتید و طلاب جوان به‌تازگی دغدغۀ اینگونه مباحث را احساس کرده‌اند که نتیجۀ آن، تدوین رشتۀ حکمت هنر دینی در مؤسسۀ آموزش عالی هنر و اندیشۀ اسلامی بوده است. ضعف اصلی آن مؤسسۀ، غیر انتفاعی‌بودنش است. آنان گرچه سرفصل‌هایی مرتبط با حوزۀ دین تدوین کرده‌اند؛ اما بیشتر متقاضیان دانشجویانی هستند که دغدغۀ دین و اسلام را ندارند. حوزۀ علمیۀ خراسان به مباحث نظری در حوزۀ هنر و رسانه توجهی ویژه داشته است و در این زمینه با تدوین رشتۀ مطالعات هنر اسلامی، بستر را برای ژرف‌نگری طلاب جوان فراهم خواهد آورد.
5.شرایط پذیرش دانش‌پژوه
طلاب جوان و مستعد پس از اتمام سطح یکِ حوزه و ثبت نام در سایت حوزه، بر اساس آزمون و مصاحبه فرا خوانده می‌شوند. مدت دورۀ سطح دو و سه، پنج سال معادل دو و نیم سال تحصیلی است. دانش‌پژوهان طی این مدت، دروس حوزوی (فقه و اصول) را براساس سرفصل‌ها و آئین مرکز مدیریت حوزۀ علمیۀ خراسان می‌گذرانند و دروس تخصصی را که شامل درس‌های پیش‌نیاز و الزامی و اختیاری است، همزمان با دروس حوزوی پیش می‌برند. مدت هر نیمسال تحصیلی 16 هفته است که هر واحد درسِ نظری مشتمل بر 16 ساعت خواهد بود.